Câu hỏi “Tại sao lại có mọi thứ thay vì không có gì?” là một trong những vấn đề nền tảng lớn nhất mà cả triết học lẫn khoa học hiện đại từng đối mặt. Câu hỏi này kéo dài từ những cuộc tranh luận của các triết gia Hy Lạp cổ đại cho đến tận ngày nay, khi các nhà vật lý học và vũ trụ học đã đi rất sâu vào kết cấu và nguồn gốc của vũ trụ. Khi đứng trước sự huyền bí của sự tồn tại – từ vũ trụ vĩ đại đến từng nguyên tử nhỏ bé, từ những con số trong vật lý cho đến ký tự ADN trong mỗi tế bào – chúng ta không khỏi ngạc nhiên và cảm thấy nhỏ bé khi nghĩ rằng: mọi thứ mình đang trải nghiệm cũng có thể hoàn toàn không tồn tại, nếu như các “hằng số vật lý” của vũ trụ chỉ cần lệch đi một lượng cực nhỏ.
Trong vũ trụ mà ta biết, tồn tại khoảng 30 hằng số vật lý căn bản như lực hấp dẫn, hằng số Planck, tốc độ ánh sáng, khối lượng proton, lực điện từ, hằng số vũ trụ (ký hiệu Lambda), tỷ số về các lực hạt nhân mạnh-yếu… Mỗi một con số này là kết quả của những cân chỉnh siêu việt, không khác gì “mật mã gốc” quyết định cách mọi thứ trong vũ trụ cùng vận động nhịp nhàng để cho sự sống – đặc biệt là sự sống mang tên con người – có thể xuất hiện. Lấy ví dụ, nếu lực hấp dẫn (G) thay đổi chỉ //[$0.00000000001\%$]//, các ngôi sao sẽ quá nóng hoặc quá lạnh, những nguyên tố cần thiết cho sự sống như carbon, oxy, nước sẽ không hình thành. Nếu lực điện từ thay đổi ít hơn một phần triệu tỷ phần trăm, các nguyên tử sẽ không liên kết với nhau, vũ trụ sẽ chỉ là một biển hạt rời rạc, không bao giờ xuất hiện vật chất ổn định, chứ đừng nói là hóa học – sinh học hay ý thức.
Chính vì độ chính xác ngặt nghèo, các nhà khoa học hàng đầu như Roger Penrose, Stephen Hawking, Paul Davies… phải kinh ngạc mà thú nhận rằng: xác suất để vũ trụ này “ngẫu nhiên” có được các hằng số đúng chuẩn để sự sống xuất hiện, nhỏ tới mức con người không thể hình dung nổi (Penrose từng tính toán tỉ lệ này là //[$\frac{1}{10^{10^{123}}}$]// một con số lớn đến mức giấy mực vũ trụ có lẽ cũng không đủ để in hết số //[$0!$]//). Trước hiện tượng này, hai hướng giải thích nổi lên: một là sự tinh chỉnh có chủ đích – tức có một Thượng Đế, một Đấng Sáng tạo, hay một Ý thức Siêu việt đã thiết kế vũ trụ nhằm mục đích cho sự sống; hai là lý thuyết đa vũ trụ – cho rằng đang tồn tại vô số vũ trụ song song, mỗi vũ trụ có bộ hằng số khác nhau, và vũ trụ chúng ta chỉ tình cờ “trúng số” mà thôi.
Nhưng nếu so sánh cụ thể, liệu lựa chọn nào mang đến cho mỗi người nhiều hy vọng hơn? Những số liệu vật lý như trên là minh chứng về một thiết kế đặc trưng, tương tự như để xây dựng, vận hành một hệ thống công nghệ khổng lồ như Google, cần hàng tỷ dòng mã code độc nhất, được tinh chỉnh kỹ lưỡng bởi hàng vạn kỹ sư tài năng, nhưng cấu tạo của sinh vật cũng thế – riêng bộ gene của một con người đã có đến hơn 3 tỷ ký tự ADN xếp chính xác trong từng tế bào tí hon. Cảm giác khi nhìn vào “mã nguồn của sự sống” không chỉ là sự nể phục trí tuệ tự nhiên, mà còn là một cảm giác xúc động trước một “ý nghĩa” tuyệt diệu vượt khỏi ngẫu nhiên thông thường. Bạn gọi đó là sinh học – tôi gọi đó là Tình Yêu vũ trụ; là “ý chí muốn sống”, là mục đích âm thầm kết nối mọi tế bào, mọi hành tinh, mọi định luật vật lý.
Nếu đặt gương chiếu vào lĩnh vực đầu tư tài chính, ta thấy phép so sánh này lại càng sâu sắc hơn. Đầu tư, tự bản chất, cũng là quá trình “liên kết vô số hằng số”, nơi từng biến động nhỏ về nội tại doanh nghiệp, thị trường, chính sách, tâm lý… đều có thể dẫn tới thay đổi kết quả cuối cùng lớn hơn mình tưởng tượng – hiệu ứng cánh bướm tài chính. Một thay đổi nhỏ như lãi suất, chi phí nguyên liệu, tỷ giá… cũng đủ để cả “kết cấu” vận hành tài chính hoặc chuỗi cung ứng toàn cầu trục trặc, tương tự như chỉ một hằng số vật lý vũ trụ lệch đi, mọi thứ sụp đổ hoặc không bao giờ có thể vận động hài hòa.
Lợi ích lớn nhất khi nhìn sâu vào “sự tinh chỉnh” – dù là vũ trụ hay lựa chọn đầu tư – là ta học được thói quen chú ý đến các chi tiết nhỏ nhất, nâng cao năng lực kiểm soát rủi ro (risk management), không đánh giá thấp bất cứ biến cố nào. Cũng nhờ đó, nhà đầu tư biết sống cẩn trọng, linh hoạt, không chủ quan mà cũng chẳng bi quan trước mỗi lần thị trường biến động mạnh. Đặc biệt, khi chọn tin vào một thiết kế lớn – dù là do quy luật tự nhiên hay một “ý chí định hướng”, mỗi người sẽ thấy hy vọng và niềm tin vào giá trị tồn tại của bản thân mình và của cộng đồng, không bị cuốn vào nỗi sợ vô nghĩa của ngẫu nhiên.
Tuy nhiên, không thể phủ nhận ngẫu nhiên cũng có tiếng nói riêng trong cuộc chơi này. Đầu tư luôn chứa đựng yếu tố xác suất, thị trường vận động thường nằm ngoài tầm kiểm soát, và người khôn ngoan là người biết dung hòa giữa niềm tin vào trí tuệ (hoặc ý chí tạo dựng), và sự khiêm tốn thừa nhận vai trò của vận may hoặc các biến số bất ngờ khó lường. Chính sự cân bằng này là “kỹ năng mềm” quan trọng cho bất cứ ai nuôi khát vọng bước chân vào thế giới tài chính – hoặc đơn giản là muốn sống an yên, an toàn trong một thế giới biến thiên khôn lường.
Tóm lại, “Tại sao lại có mọi thứ thay vì không có gì?” là câu hỏi vừa khoa học, vừa nghệ thuật, vừa là hành trình khám phá tri thức, vừa là hồi chuông thức tỉnh tình yêu đối với cuộc sống. Giúp chúng ta nhận thức rõ sự mong manh nhưng kỳ diệu của mọi thứ quanh mình, để sống biết ơn, sống kiên cường; và ở mặt thực tế, trang bị cho mình những “kỹ năng sinh tồn” – từ tư duy đa chiều, hiểu biết xác suất, phân tích rủi ro, cho đến niềm tin vào giá trị vững bền của bản thân. Nếu như vũ trụ này đã được tinh chỉnh cho sự sống, cho mỗi chúng ta được làm người trong bao nhiêu khả năng và thế giới song song khác – thì sự lựa chọn quan trọng nhất có lẽ là: sống xứng đáng, sống có niềm tin, có khát vọng, và dám đầu tư cho điều tốt đẹp.
Có thể bạn gọi đó là may mắn, gọi đó là “Chúa”, hay “Vũ trụ”, hay “Tình Yêu”, nhưng dù tên gọi là gì đi nữa, cái còn lại lớn nhất vẫn là cảm xúc kỳ diệu được sống, được yêu, được lựa chọn và đóng góp, giữa một vũ trụ không cần thiết phải có chúng ta, nhưng đã cho phép chúng ta xuất hiện và kết nối với nhau bằng tư duy, bằng câu chuyện, bằng con chữ – giống như tôi, bạn đang chia sẻ những ý nghĩ này.
[mindmap]https://stc-plugin-ai.1vn.app/mindmap?mindmapId=u5pgZ-WDjzxcGBBGjaItrd0wC0&tsUpdate=1750781307191&platform=web[/mindmap]
